Orka's en noorderlicht

January 6, 2020 Een winterreis naar het Noorse noordpoolgebied

Als de dagen korter worden en de temperaturen onder nul komen, stroomt er een ongelooflijke hoeveelheid haring de fjorden van Noord-Noorwegen in. Ze worden gevolgd door roofvissen, zeevogels en walvissen - vooral orka's en bultruggen, die "the Grand bouffe" niet willen missen.

De Noorse populatie omvat naar verwachting ongeveer 1500 orka's. Minstens 1.200 van hen volgen de haring op zijn trektocht in het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan. Er zijn alleen meer orka's op Antarctica dan hier, en in tegenstelling tot het meest zuidelijke continent verzamelen de orka's zich in de winter vaak in een paar fjorden. De beste omstandigheden om dicht bij de dieren te komen in hun natuurlijke habitat en ze misschien zelfs onder water te zien.

Ook al is het water niet bepaald tropisch-warm met vier tot zes graden - de Golfstroom strekt zich uit tot deze noordelijke breedtegraden van 70° NB en zelfs tot aan Spitsbergen. Dit betekent dat de Noorse kust de hele winter ijsvrij is. Tegelijkertijd zorgen het gebrek aan zonlicht en de lage temperaturen voor helder water, dus goed zicht.

De orka's en bultruggen naderen de boten (en ook snorkelaars) - met een beetje geluk en vaardigheid van de bootgids - tot op een paar meter. Mannelijke orka's worden tot acht meter lang en de machtige rugvin reikt tot twee meter.

De orka's jagen op de haring in grote (familie)groepen. Het oudste vrouwtje heeft de leiding - ervaring en niet kracht telt hier. De haring wordt omsingeld en raakt in paniek door luchtbellen, geluiden en het gerichte gebruik van de witte buikzijde van de orka's. De haringen drommen samen en vormen een zogenaamde "aasbal". Individuele orka's zwemmen nu naar de school en voeren een "staartslag" uit - ze maken plotseling een soort salto, waarbij ze de aasbal raken met de staartvin. Deze actie kan gemiddeld tot 30 vissen doden of verdoven. Nu kan iedereen rustig eten. De orka's jagen zo effectief dat ze zich kunnen permitteren om kieskeurig te zijn en zelfs de koppen van de kleine visjes niet op te eten. Deze worden weer uitgespuugd.

Het is niet ongewoon dat bultruggen de gecoördineerde voederacties van de orka's saboteren. Als zich een aasbal vormt, maken ze van de gelegenheid gebruik en zwemmen ze er met hun bek wijd open doorheen. Ze drukken het water tussen hun baleinen en filteren de haring eruit. Gemiddeld kan dat een paar honderd kilo vis in één keer zijn. In tegenstelling tot de orka's maken de bultrugwalvissen lange migraties tussen de noordelijke gebieden met veel voedsel en de tropische gebieden waar ze hun jongen baren. Je moet dus ook reserves opeten.

Het is desondanks verrassend dat orka's en andere walvissen zo vreedzaam samen op haring jagen. In andere gebieden doden en eten orka's bultruggen, dwergvinvissen, vinvissen en zelfs blauwe vinvissen.

Echter hebben we in Noorwegen al orka's gezien die bruinvissen doden. Blijkbaar dient dit gedrag niet om de kleine dolfijnen op te eten voor de orka's die gespecialiseerd zijn in haring, maar is het eerder een (jacht)spel voor de zwart-witte walvissen (die de bruinvis meestal doodt).

Nu kan de vraag zijn "Is het een goed idee om met deze roofdieren het water in te gaan?". Tot nu toe zijn er echter geen incidenten geweest die zouden bewijzen dat het een slecht idee is, want in tegenstelling tot orka's in gevangenschap hebben wilde orka's geen agressief gedrag tegenover mensen vertoond. Vaak zijn ze nogal onverschillig, soms ontwijken ze boten en duikers en niet zelden zwemmen ze naar ons toe om te kijken wat we aan het doen zijn. De elegante zeezoogdieren kunnen ook medelijden en verbazing voelen als ze de wild spartelende figuren in het water zien.

Aurora en arctisch winterlicht: een onvergetelijke ervaring

Het arctische winterlicht is een onvergetelijke ervaring. In oranje-gouden stralen valt het door de valleien in de fjord. Dramatische, besneeuwde bergtoppen worden omgeven door een corona. Rood, violet, blauw - binnen een paar uur daglicht veranderen de dominante kleuren vaak van minuut tot minuut.

En dat is nog niet alles. Met een beetje geluk gaat het lichtspel door na zonsondergang. Afhankelijk van de mate van bewolking en zonneactiviteit kan de dans van het noorderlicht op deze breedtegraden worden waargenomen. Eerlijkheidshalve moet je zeggen dat ze niet altijd dansen. Vaak is het een groene sluier aan de noordelijke horizon waar je tevreden mee moet zijn.

Maar er zijn ook van die weken waarin het bijna vervelend is om 's avonds de kou in te gaan. Golven van rood en groen licht razen over het firmament - je wilt er niets van missen, maar op een gegeven moment - ruim na middernacht - worden je handen en voeten te koud. En je hebt ook een beetje slaap nodig voordat je 's ochtends naar de fjord gaat om het wilde schouwspel van orka's, bultrugwalvissen en haring mee te maken.

De Noorse expeditieaanbieder Northern Explorers AS kan terugkijken op bijna 15 jaar ervaring in snorkelen en duiken met orka's en was daarmee een van de eerste aanbieders van dit soort ervaringen. De tochten vinden plaats in november en januari (in december beperkt het gebrek aan daglicht de mogelijkheden). Er worden tochten met kleine boten en groepen (4 tot 5 deelnemers) aangeboden, maar ook safari's met een zeilschip met maximaal 10 deelnemers. Omdat het seizoen beperkt is tot een paar echt goede weken, is het raadzaam om vroeg te boeken.

Foto's: Uli Kunz en Sven Gust